Autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym. Jego przyczyny nie są w pełni znane, wiadomo jednak, że już od wczesnego dzieciństwa wpływa on całościowo na rozwój i życie danej osoby. Może ujawnić się zależnie od czynników genetycznych, jak i środowiskowych. Autyzm charakteryzuje się specyficzną drogą rozwoju, co wpływa na rozumienie i odbiór świata. Autyzm towarzyszy człowiekowi przez cale życie i w związku z tym jest ważnym elementem tożsamości danej osoby. U poszczególnych osób autyzm prowadzi do niepełnosprawności o różnym stopniu nasilenia, co może dotyczyć m.in. problemów w komunikowaniu się, relacjach społecznych oraz ograniczonego nabywania umiejętności samoobsługowych czy samodzielnościowych.

Określenie “spektrum autyzmu” ma na celu zwrócenie uwagi na to, jak różnorodne są osoby z autyzmem i w jak różny sposób autyzm może wpływać na ich życie. Spektrum autyzmu obejmuje osoby, które mają pewne cechy wspólne, ale jeszcze więcej odmiennych. Nasilenia stopnia autyzmu nie da się określić liniowo. Ze względu na nieharmonijność rozwoju i wpływ autyzmu na wiele obszarów życia danej osoby powinniśmy sobie wyobrazić cechy osoby w spektrum w wielowymiarowej konfiguracji

  • nie mówią, nie są w stanie być w pełni samodzielne, posiadają niepełnosprawność intelektualną różnego stopnia lub pomimo dobrego wyniku w teście inteligencji radzą sobie życiowo jak osoby z taką właśnie niepełnosprawnością
  • słabo mówią, z trudem nabywają samodzielność życiową, jednak w pewnym zakresie im się to udaje, radzą sobie edukacyjnie z duży wsparciem otoczenia
  • sprawnie mówią i komunikują się, mogą stać się w dużym stopniu samodzielne, korzystają z niezbędnego wsparcia swoich bliskich lub instytucji pomocowych
  • bardzo sprawnie mówią, w pełni się usamodzielniają, zdobywają pracę, zakładają rodzinę, często dopiero w dorosłości orientują się, że mogą być osobami w spektrum autyzmu; ponoszą wysokie koszty emocjonalne swoich życiowych osiągnięć i konieczności ciągłego dostosowywania się do otoczenia.

Osoby w spektrum autyzmu mają problemy w:

  • budowaniu relacji
  • dostosowywaniu się do reguł społecznych
  • rozumieniu reakcji i emocji innych ludzi
  • rozumieniu i używaniu pojęć abstrakcyjnych
  • rozumieniu oczekiwań wyrażanych nie wprost

Często wyrażają własne uczucia w nietypowy sposób: poprzez przerysowane gesty i mimikę albo przeciwnie, bez widocznej zewnętrznej reakcji, tylko poprzez słowa, a niektórzy nie wyrażają uczuć wcale. Mogą w ogóle nie komunikować się mową albo mieć ograniczony zasób słów. Mogą też mówić płynnie, ale mieć trudności z powiązaniem wypowiedzi z określoną sytuacją. Czasem powtarzają ostatnie słowa zadanego pytania lub używają schematycznie znanych sobie konstrukcji słownych, które nie pasują do sytuacji z punktu widzenia innych ludzi. Z reguły nie potrafią wyrazić czegoś gestem zamiast słowami. W interakcjach z innymi nie okazują wzajemności. Ich wypowiedzi mogą często bardziej przypominać monolog niż rozmowę. Mogą poruszać tematy uważane za nieodpowiednie czy niezwiązane z sytuacją. Mogą naruszać przestrzeń osobistą innych osób lub zwracać się do innych w zbyt bezpośredni sposób, bez jakichkolwiek złych intencji, a nawet bez świadomości, że właśnie to robią. Mają kłopot z wyczuwaniem granic, przez co sami również nierzadko padają ofiarą przemocy i wykorzystania.

Dla osób w spektrum autyzmu świat zmysłów może być źródłem cierpienia: zwykłe, dzienne światło bywa zbyt jasne i oślepiające zwyczajne odgłosy w hipermarkecie, biurze czy w klasie są nie do zniesienia kuchenne zapachy drażnią i rozpraszają nagły dotyk budzi przerażenie niektóre faktury ubrań wywołują ból ciche, ledwo słyszalne dla innych dźwięki powodują olbrzymi dyskomfort.

W takich sytuacjach osoby w spektrum odczuwają inaczej, ich zmysły działają w szczególny sposób i powodują prawdziwe cierpienie. Niezrozumienie ze strony otoczenia dodatkowo może potęgować u nich poczucie wyobcowania i niechęć do kontaktów społecznych. Konieczność kontaktu z wielością i różnorodnością bodźców w danym środowisku może prowadzić u osoby w spektrum do przeciążenia sensorycznego. Jest to silna reakcja układu nerwowego, mogąca objawiać się m.in.: złością, płaczem lub załamaniem emocjonalnym nagłą ucieczką czy atakiem paniki niszczeniem przedmiotów, odpychaniem ludzi „zamrożeniem” – chwilowym paraliżem i brakiem reakcji na dźwięki.

Osoby w spektrum autyzmu często zachowują się w nietypowy, powtarzalny lub zrytualizowany sposób. Może to dotyczyć sposobu poruszania się, chodzenia, mówienia, np. dobierania słów i formułowania zdań, sposobu wykonywania codziennych, złożonych czynności itp. Zwykle przejawiają opór przed zmianami w otoczeniu czy przebiegu aktywności i mogą na nie źle reagować. Jeśli pojawiają się zmiany, odczuwają silną potrzebę przywrócenia stanu poprzedniego w rytuałach, w położeniu przedmiotów, a nawet zachowań ludzi.

Zdarza się, że osoby w spektrum autyzmu posiadają nietypowe, niezwykłe dla swojego wieku lub wyjątkowo nasilone zainteresowania i pasje, którym poświęcają wiele swojego czasu i uwagi. Rozmowy na ich ulubione tematy mogą nie mieć końca. Natomiast nie zawsze są w stanie uczestniczyć aktywnie w rozmowach na tematy interesujące inne osoby. Często prezentują ogromną i szczegółową wiedzę w wybranej dziedzinie. Dla jednych to będzie astronomia, informatyka; dla innych historia lub wydarzenia sportowe. Wiele osób fascynuje się zbieractwem wybranych rzeczy albo działaniem mechanizmów, np. kolejek elektrycznych